روزنامه ایران: در یک سال و نیم گذشته، هر مرحله افزایشی در علم پزشکی از تحقیقات آزمایشگاهی، ساخت واکسن برای مبارزه با ویروس کرونا و سپس بازمهندسی واکسن‌های کووید19 برای مقابله با سویه‌های جدید، آزمایش‌های بالینی و تأیید دارو، موفقیت چشمگیر دانشمندان ایرانی در پروژه ژن‌درمانی، کشف و تولید داروهای جدید و نوترکیب، پیشرفت در حوزه تخصص‌های جراحی و ابداع روش‌های جدید درمانی و… گرفته تا اهدای عضو پس از مرگ قلبی، توجه ویژه به مهندسی پزشکی فقط یک معنا داشت و آن‌هم افزایش «امید به زندگی در ایران.» اینها تنها بخشی از همان مواردی است که سیاهه بهترین نوآوری‌های سلامت در یک سال و نیم گذشته را برجسته می‌کند.
بر اساس آخرین آمار پایگاه WOS، ایران از نظر انتشارات علمی و تولید علم در جایگاه شانزدهم جهان و اول منطقه قرار دارد. همچنین بررسی آخرین آمار پایگاه اسکوپوس نشان می‌دهد ایران رتبه پانزدهم جهان و اول منطقه را از نظر انتشارات علمی به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر آذرماه 1401 ایران در مسیر رشد و توسعه علمی شاهد دو اتفاق بزرگ بود؛ اولی، دانشمندان ایرانی یک گام بزرگ رو به جلو برای ژن‌درمانی برداشتند تا جایی که رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی‌شان درمان سرطان خون با روش ژن‌درمانی را اتفاق مبارکی خواندند. دوم، انقلاب پیوند اعضا در ایران که حالا با چاپ مقالات مرتبط با آن در معتبرترین ژورنال‌های علمی جهان، توجه جهانیان را به سمت پیشرفت برتری‌های علوم پزشکی در کشور هدایت کرده است.
ایران در چند سال اخیر استفاده از تزریق سلول‌های بنیادی خون ساز را به خط دوم درمان بیماران مبتلا به سرطانی که با روش‌های رایج شیمی‌درمانی و پرتودرمانی بهبود نیافته بودند، تبدیل کرده است و البته در این مسیر موفق شده است تا حدود 60 تا 70 درصد از بیمارانی که از درمان ناامید شده بودند را درمان کند. پژوهشگران کشورمان برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان‌ها، این روزها به جای اینکه به دنبال راهکارهای تهاجمی و شیمی‌درمانی باشند، توجه‌شان را به سلول‌ها و ژن‌ها معطوف کرده‌اند. سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، آنچه که این روزها با نام ژن‌درمانی، سلول‌درمانی و مهندسی بافت، زیاد به گوش‌مان می‌خورد، به نظر می‌رسد تقریباً تا چند سال آتی به نسخه مؤثری در برابر بیشتر بیماری‌هایی که زندگی بشر را تهدید می‌کنند تبدیل خواهد شد. نسخه‌ای که به گفته معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای اولین‌بار در کشور به همت یک مجموعه دانش‌بنیان منجر به درمان کودکی مبتلا به سرطان خون شد و امید را به زندگی او و بسیاری دیگر از مبتلایان به این بیماری بازگرداند. آنها بر این باورند که آینده درمان سرطان از مسیر ژن‌درمانی می‌گذرد.
بی‌رقیب بودن ایران درحوزه زیست فناوری در منطقه
پس از همه‌گیری کرونا و مشکلات شدید در تأمین واکسن و کیتهای تشخیص کووید19، چالش تحریم این فرصت مغتنم را به متخصصان ایرانی داد تا با تولید واکسن، کیت و سایر تجهیزات مورد نیاز، ایران را از یک کشور متقاضی به یک کشور صادرکننده تبدیل کند. این موضوع بازتاب‌های فراوانی در مجامع علمی و پزشکی جهان داشت و نشان از رشد علمی کشور دارد.
دکتر مصطفی قانعی، رئیس ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در رابطه با رتبه علمی کشورمان به «ایران» می‌گوید: یکی از معیارهای ارزیابی علمی کشورها برای اینکه در چه جایگاهی قرار دارند؛ موقعیت آنها نسبت به دنیا و میزان انتشارات علمی آنها است. این انتشارات علمی چند سال است در رتبه ۱۵ و ۱۶ جهان مانده است که با توجه به سهمی که برای تحقیقات می‌گذاریم، رتبه خوبی محسوب می‌شود. باید بگویم انتشارات علمی، فعالیت پژوهشی محققی است که دارد به علم اضافه می‌کند. گام بعدی مربوط به علم این است که به فناوری تبدیل شود. تبدیل آن به فناوری هم معیارهایی دارد؛ مثلاً تا چقدر ما صاحب این فناوری هستیم یا توانسته‌ایم این فناوری را به بازار بیاوریم و در این عرصه سلامت، موجب بهبودی بیماران بشوییم؟
دکتر قانعی به بی‌رقیب بودن رتبه علمی کشورمان در منطقه و تولید محصولات زیست فناوری اشاره می‌کند و می‌گوید: بر اساس گزارش‌های مؤسسه وابسته به سازمان ملل، ما از نظر محصولات زیست فناوری در آسیا رتبه ۵ را دارا هستیم البته اعتقاد داریم رتبه سوم هم می‌توانست متعلق به ما باشد. از جمله این پیشرفت‌ها می‌توان به تولید محصولات زیستی همچون «کارتی سل تراپی» برای درمان سرطان خون و همین‌طور «ایمونو تراپی»، تولید داروهای نوترکیب و تولید داروهای ضد سرطان اشاره کرد که از این جهت رتبه بسیار خوبی داریم. قرار بود در منطقه رتبه نخست داشته باشیم ولی 8-7 سالی است که رقیبی نداریم و در سطح آسیا مطرح هستیم. اگر کسی با معیار علمی بسنجد، ما از نظر مقایسه سطح فناوری‌های حوزه سلامت نسبت به کشورهای دیگر از رتبه بالایی برخورداریم، اما موضوعی که نیاز به تأمل بیشتری دارد، توسعه جراحی پیوند اعضا است. دکتر قانعی در این باره عنوان می‌کند: پیوند اعضا در یک دهه پیش جزو فناوری‌های پیشرفته قلمداد می‌شد ولی فناوری یک تاریخ مصرفی دارد. باید بگویم در کل کشور این موضوع نهادینه شد و به‌عنوان یک عمل جاری تلقی می‌شود البته برخی از فناوری‌های پیوند اعضا مثل کبد و ریه هنوز نتوانسته‌اند آنچنان موفقیت‌آمیز باشند. پیوند کلیه کمترین مشکل را دارد و در همه جای کشور جاری است.
تولید واکسن و کیت تشخیص کرونا را باید یکی از دستاوردهای منحصربه‌فرد محققان و فناوران کشورمان از دید بهداشت جهانی تلقی کنیم. رئیس ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این باره خاطرنشان می‌کند: اگر دقت کنید سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ چالش‌مان این بود که به مردم بگوییم بیایید واکسن بزنید و واکسن ذخیره داشتیم ولی سال ۱۳۹۹ با چالش تهیه واکسن روبه‌رو بودیم. کشوری که بتواند طی یک سال از یک کشور متقاضی واکسن به یک کشور صادرکننده تبدیل شود، نشان می‌دهد توانایی بسیار بالایی دارد و می‌تواند این فناوری‌‌اش را به بازار بیاورد و عرضه کند. در حوزه کیتهای تشخیصی نیز همین‌طور بود. زمانی که کیتهای بهداشت جهانی تمام شد مدت زمان ورود کیتهای ایرانی به بازار ۴ ماه طول کشید و این به خاطر زیرساخت لازم موجود بود که کشور یک‌ساله واکسن‌ساز و ۴ ماهه کیت‌ساز شود، یعنی این ظرفیت‌ها وجود دارد.
رئیس ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه می‌افزاید: باید به این نکته بسیار مهم توجه کرد کسانی که در این حوزه فعالیت و حضور دارند لزوماً پزشک نیستند و فناوران حوزه مهندسی‌پزشکی، شیمی و بیوانفورماتیک هستند، بنابراین هنگامی که راجع به سلامت صحبت می‌کنیم در واقع درباره وزارت بهداشت صحبت نمی‌کنیم. فناوران حوزه واکسن ممکن است هیچ‌کدام‌شان اصلاً در حوزه پزشکی نیز درس نخوانده باشند. فناوران حوزه تولید کیت فارغ‌التحصیل حوزه پزشکی نیستند. این موضوع نشان می‌دهد کل پتانسیل و توان کشور در این حوزه فعالیت می‌کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان بلافاصله بعد از نیاز وارد عرصه می‌شوند و جزو زیرساخت‌های علمی یک کشور محسوب می‌شوند که این مزیت نسبی ما است.
دکتر قانعی به چالش تولید فناوری و تبدیل علم به فناوری اشاره می‌کند و می‌افزاید: باید شرکت‌های فناوری تأسیس، ارزیابی و رتبه‌بندی شوند و این به عهده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است و اینکه صنعت از این فناوری استفاده کند یک بستر قانونی و تشویقی می‌خواهد که خوشبختانه در قانون جهش تولید در مجلس تصویب شد و زمینه آن فراهم شده است. ما تا چندی پیش فناوری داشتیم ولی نمی‌توانستیم شرکت‌ها را به سمت فناوری‌های نوین ببریم. ما بهترین شرکت‌های دانش‌بنیان را در زمینه مهندسی داریم اما مشکلاتی پیش‌رویشان است. این ضعف دولت است که باید کار را به عهده بگیرد و فناوری‌ها را به سرعت وارد بازار کند. یکی از خطاهایی که رخ داده این است که تصور می‌شود همان شرکتی که فناور است باید فناوری را در کشور توسعه بدهد. معاونت علمی و دولت باید با همکاری هم زمینه بروز و ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم کنند، اگر این اتفاق بیفتد کل کشور تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد که نمونه‌اش در حوزه ژن‌درمانی اتفاق افتاده است. همین ژن‌درمانی اگر امروز بخواهد تبدیل به یک شرکت شود و به کل بیماران خدمت بدهد، آیین‌نامه‌اش وجود ندارد، تعرفه‌ای و همچنین استاندارد اعتباربخشی برایش نداریم و اگر همه اینها را جمع کنیم می‌بینیم بسترسازی برای خدمت اینگونه شرکت‌ها فراهم نیست. اینها کار دولت است و باید این بستر را فراهم کند.
او در پایان تأکید می‌کند: همان‌طور که گفته شد جایگاه علمی ایران در تولید علم در جهان شانزدهم است و جایگاهمان در اقتصاد فناوری که بتوانیم صادراتی در این حوزه داشته باشیم مناسب نیست و البته رتبه‌بندی هم در این حوزه صورت نگرفته است. سهم ما در حوزه دانش‌بنیان در اقتصاد کشور عدد کوچکی است و در تولید ناخالص نیز همین‌طور است. باید بگویم فرصت زیادی برای رشد داریم تا به این عرصه برسیم. پتانسیل و ظرفیت داخلی‌مان مناسب است ولی جهش لازم را نداشته‌ایم.
انتهای پیام/