روزنامه ایران: سوای روند مذاکرات دوجانبه تهران و ریاض که با میانجیگری بغداد، دو طرف را در آستانه بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک قرار داده، نخست وزیر عراق در خلال برگزاری نشست اخیر در امان، از ابراز تمایل مصر برای آغاز مذاکرات دوجانبه با ایران خبر داده است. این مهم را حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه روز گذشته در گفت‌وگویی مورد تأیید قرار داد. او از پیشنهاد نخست وزیر عراق در این نشست مبنی بر آغاز گفتوگوهای تهران و قاهره در سطوح امنیتی و سیاسی خبر داد و اعلام کرد که ایران از این پیشنهاد استقبال کرده است. این را باید در کنار استقبال ویژه ملک عبدالله، پادشان اردن از وزیر امور خارجه ایران در جریان نشست «بغداد2 »گذاشت که در فرامتن خود نشان می‌داد اردن نیز در کنار دیگر کشورهای عربی خواهان آغاز فصل جدیدی از مناسبات دوجانبه با تهران است؛ مسأله‌ای که به صراحت از سوی ملک عبدالله در دیدار با امیرعبداللهیان (که حامل پیام آیت‌الله رئیسی بود) نیز طرح شد.
پاسخ مثبت به آلترناتیو ایران
پدیدار شدن نشانه‌های مثبت مبنی بر تمایل قریب به اتفاق کشورهای عربی برای حل بحران‌های جاری از مسیر گفتوگو، حاصل دریافت این فهم جدید کشورهای منطقه است مبنی بر اینکه سیاست شتابزده تشکیل اتحادیه‌های نظامی و امنیتی با محوریت بازیگران عربی ذیل رهبری کشورهای غربی، نه تنها امکان تأمین ثبات سیاسی- امنیتی منطقه‌ای را فراهم نخواهد کرد که به جای آن یک استراتژی بلندمدت پرهزینه و مخاطره آمیز را به این کشورها تحمیل می‌کند. در حقیقت پدیدار شدن این واقعیت که شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی تداوم این وضعیت را غیر ممکن کرده، تصور و ساختار سنتی شناخته شده جامعه عمومی اعراب را فرو ریخته است. فرو ریختنی که زیر سایه کاهش نفوذ امریکا در منطقه در پی کلید خوردن خروج اجباری از منطقه خاورمیانه به واسطه ناکامی‌های متعدد در رسیدن به اهداف و همچنین مدیریت رقابت با چین رقم خورد و آلترناتیو احتمالی آن می‌تواند اعتنا به ایده اصولی جمهوری اسلامی مبنی بر گفتوگو و همکاری درون منطقه‌ای باشد؛ امری که در صورت تحقق، بی تردید نقطه آغازی برای از بین رفتن جدیت نقش مداخله‌جویانه کشورهای غربی در خاورمیانه پرتنش خواهد بود.
بازنگری قاهره
مذاکرات دوجانبه ایران و عربستان که چندین دور در سطوح بالای سیاسی و امنیتی برگزار شده و چشم‌انداز ترمیم رابطه تا سر حد بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک را به تصویر کشیده، یکی از مهم‌ترین رویدادهایی بوده که دیگر کشورهای عربی بویژه مصر را در کنار تحولات جاری منطقه به انجام مذاکراتی مشابه ترغیب کرده است. در حالی که ایران توانسته حوزه نفوذ خود را به کشورهایی خارج از مرزهایش بکشاند، مصر در سال‌های اخیر تقریباً غایب بزرگ سیاست‌های منطقه‌ای بوده و در انزوایی خودخواسته فرورفته است. این در حالی است که نوع تعامل این کشور در صحنه بین‌المللی ذیل موقعیت سوق الجیشی و همسایگی‌اش با سرزمین‌های اشغالی برای گرفتن امتیازات مالی از ایالات متحده و رژیم صهیونیستی و همچنین نوع روابط ویژه با عربستان و امارات و دریافت‌های کمک‌های مالی قابل توجه از این دو کشور نقش اثرگذاری بر طراحی سیاست قاهره در قبال تهران داشته است. این در حالی است که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز برای سر پا نگه داشتن نظام نوپای مصر در دوره «محمد مرسی»، رئیس جمهور پیشین این کشور، کمک‌های مالی خود را روانه قاهره می‌کردند تا اقتصاد این کشور را که بنا به دلایل داخلی و خارجی با نابسامانی روبهرو شده بود، سر پا نگه دارند؛ امری که انتظار می‌رفت پیامد مستقیم آن قرار گرفتن مصر در صف بندی موهومی باشد که ریاض در دامن زدن به سناریوی «ایران‌هراسی» پی گرفته بود. کاهش معنادار روابط دیپلماتیک میان ایران و مصر در سال‌های اخیر در چنین چهارچوبی ارزیابی می‌شد. اما پس از آنکه عربستان و امارات با تقبل خسارات جدی از درگیر شدن خود در مناقشه یمن و لیبی و پرداختن هزینه‌های گزاف بابت اتکای صرف به امریکا در روند مقابله با ایران، در سیاست خارجی خود بازنگری کردند و متوجه این واقعیت شدند که نمی توان برای بسیاری از مناقشات کنونی خاورمیانه نسخه نظامی تجویز کرد، مصر نیز به تبعیت از این کشورها خواستار نزدیک شدن به تهران شد. به این ترتیب با توجه به انجام گفت‌وگوهایی میان ایران و عربستان در بغداد برای برقراری روابط مجدد، این تحلیل قوت گرفت که کاهش تنش‌ها بین این دو قدرت منطقه‌ای می‌تواند بر روابط ایران و مصر نیز تأثیر بگذارد و این کشور می‌تواند با خیال آسوده‌تری به سمت عادی‌سازی رابطه با تهران حرکت کند.
استقبال «امان» از پیام تهران
استقبال ویژه پادشاه اردن از امیرعبداللهیان در نشست هفته گذشته «امان» و پیام دوستانه ای که از سوی سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور دریافت کرد، نشان داد که اردن نیز همچون دیگر کشورهای مهم عربی نسبت به ضرورت ترمیم کانال‌های دیپلماتیک با ایران وقوف یافته است. تیرماه سال جاری بود که «بشر الخصاونه»، نخست وزیر اردن در گفتوگو با شبکه بی‌بی‌سی بر تلاش جهت دستیابی به سازکاری برای گفتوگو با ایران بر اساس اصل حسن همجواری تأکید کرد و از آمادگی کشورش و دیگر کشورهای دوست اردن برای برقراری روابطی بسیار خوب با ایران خبر داد. اردن به عنوان یک کشور کوچک عربی که می‌کوشد گره بحران‌های اقتصادی خود را با اتکا به کمک‌های مالی ایالات متحده امریکا، تل‌آویو و عربستان سعودی باز کند، از منظر سیاسی نیز چاره ای جز قرار گرفتن در صف‌آرایی‌های منطقه‌ای با سمت و سوی ضدیت با ایران نداشته است. امری که سبب شده تحت فشار امریکا تا سرحد عدم پذیرش سفیر پیشنهادی ایران در «امان» پیش رود و برای عادی‌سازی رابطه با تهران کوچک‌ترین قدمی برندارد.
با وجود این، این موضعگیری ملک عبدالله در آخرین دیدارش با «جو بایدن»، رئیس جمهور ایالات متحده در واشنگتن که گفته است، هیچ توافق یا تشکیل گروهی بدون در نظر گرفتن ایران و مشارکت آن امکانپذیر نیست، نشان داده که پادشاه اردن برای ترمیم رابطه متزلزل ایران و اردن درصدد چاره جویی است، خاصه آنکه این کشور تا کنون هیچ گاه بابت رویکرد تقابل جویانه خود علیه ایران با واکنش تلافی جویانه‌ای روبهرو نشده است. در چنین شرایطی است که تحول در مناسبات رو به پیشرفت تهران با پایتخت‌های عربی، پادشاه اردن را به تکاپوی گام برداشتن در این مسیر واداشته است.
اعتراف «مکرون»
در این میان نمی‌توان نقش‌آفرینی ویژه عراق را پس از سال 2018 و پشت سر گذاشتن دوره‌ای از مبارزه با تروریسم و شکست داعش و حرکت به سمت آرامش امنیتی نادیده گرفت. جایی که این کشور با تعریف تازه از مناسبات منطقه و بین‌الملل، اولویت‌های جدیدی را در سیاست خارجی خود از یک سو برای گسترش روابط با همسایگان و از سوی دیگر کمک به توسعه روابط میان کشورهای مهم از جمله ایران، عربستان و مصر تعریف کرده است. این امر زیر سایه واقعیت لزوم توجه به نقش حیاتی ایران در منطقه مورد توجه بازیگران عربی قرار گرفته است. این را «امانوئل مکرون»، رئیس جمهور فرانسه نیز که در نشست اخیر اردن شرکت کرده بود، مورد توجه قرار داد و معترف شد که «مشکلات خاورمیانه تنها با گفتوگو در چهارچوبی با حضور ایران قابل حل است.»
به این ترتیب در شرایطی که ایالات متحده ترجیح می‌دهد هزینه‌های حضور در خاورمیانه را با همراهی از راه دور شبکه متحدان عربی‌اش و عدم حضور جدی در منطقه کاهش دهد، اعتنای کشورهای خاورمیانه به همکاری درون منطقه‌ای که از ماه‌ها پیش توسط تهران روی میز قرار گرفته است، چندان بعید به نظر نمی‌رسید. واقعیتی که حالا مقامات قریب به اتفاق پایتخت‌های عربی را نیز به تکاپوی حرکت به سمت ترمیم رابطه و تنش‌زدایی از رابطه با تهران ترغیب کرده است.
انتهای پیام/